YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA QUY LUẬT GIÁ TRỊ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

Hiện nay, chúng ta đang xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, do đó để vận dụng  vào quản lý nền kinh tế hiện nay của đất nước, chúng ta cần nắm vững những yêu cầu cơ bản của quy luật giá trị: sản xuất và trao đổi hàng hóa phải dựa trên cơ sở thời gian lao động xã hội cần thiết, cụ thể:

      - Trong nền kinh tế hàng hóa, mỗi người sản xuất tự quyết định  hao phí lao động cá biệt của mình nhưng giá trị của hàng hóa không phải được quyết định bởi hao phí lao động của từng người sản xuất hàng ho á, mà bởi hao phí lao động xã hội cần thiết .Vì vậy, muốn bán được hàng hóa, bù đắp được chi phí và có lãi, người sản xuất phải điều chỉnh làm cho hao phí lao động cá biệt của mình phù hợp với mức chi phí xã hội chấp nhận  được .

      - Trao đổi hàng hóa cũng phải dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết có nghĩa là trao đổi theo nguyên tắc ngang giá .

Sự vận động của quy luật giá trị thông qua sự vận động của giá cả hàng hóa. Vì giá trị là cơ sở của giá cả nên trước hết giá cả phụ thuộc vào giá trị. Hàng hóa nào nhiều giá trị thì giá cả của nó sẽ cao và ngược lại..Sự vận động giá cả thị trường xoay quanh trục giá trị của nó chính là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị. Thông qua sự vận động của giá cả thị trường mà quy luật giá trị phát huy tác dụng.

      Biểu hiện tác động của quy luật giá trị trong điều kiện tự do cạnh tranh và trong điều kiện độc quyền:

      Tự do cạnh tranh là tự do di chuyển tư bản từ ngành này sang ngành khác, tức là tự phát phân phối tư bản (C và v) vào các ngành sản xuất khác nhau  nên hình thành tỷ suất lợi nhuận khác nhau. Trong cạnh tranh có sự ganh đua đấu tranh về kinh tế giữa những người sản xuất với nhau, giữa những người sản xuất với những người tiêu dùng hàng hóa dịch vụ nhằm dành được những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa, có sự khác nhau về điều kiện sản xuất nên chi phí lao động cá biệt của sản xuất hàng hóa có sự khác nhau, để dành được các điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm phải cạnh tranh nhau nhưng các điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm luôn biến động nên cạnh tranh diễn ra liên tục. Do đó trong tự do cạnh tranh quy luật giá trị được biểu hiện thành quy luật giá cả sản xuất.

      Độc quyền là biểu hiện mới, mang những quan hệ mới nhưng nó không vượt ra khỏi quy luật giá trị của chủ nghĩa tư bản, mà chỉ là sự tiếp tục mở rộng, phát triển những xu hướng sâu sắc nhất của chủ nghĩa tư bản và của nền sản xuất hàng hóa nói chung, làm cho các quy luật của nền sản xuất hàng hóa và của chủ nghĩa tư bản có những biểu hiện mới. Do chiếm được vị trí độc quyền nên các tổ chức độc quyền  đã áp đặt giá cả độc quyền; giá cả độc quyền thấp khi mua, giá cả độc quyền cao khi bán .Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa quy luật giá trị không còn hoạt động .Về thực chất, giá cả độc quyền vẫn không thoát ly và phủ định cơ sở của nó là giá trị. Các tổ chức độc quyền thi hành chính sách giá cả độc quyền chẳng qua là chiếm đoạt một phần giá trị của  những người khác. Nếu xem xét trong toàn bộ hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa thì tổng số giá cả vẫn bằng tổng số giá trị. Như vậy trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa quy luật giá trị biểu hiện thành quy luật giá cả độc quyền. Giá cả độc quyền bằng chi phí sản xuất cộng với lợi nhuận độc quyền. Giá cả độc quyền thường cao hơn giá trị của hàng hóa. Do nắm được vai trò độc quyền trong một ngành sản xuất nhất định nên tập đoàn có thể tự ý quyết định giá bán trên thị trường, nhờ đó mà thu được lợi nhuận độc quyền. Lợi nhuận độc quyền bằng lợi nhuận bình quân cộng với một số lợi nhuận khác do địa vị thống trị của các tập đoàn độc quyền. Cơ chế thị trường tự do cạnh tranh và cơ chế độc quyền tư nhân đều có những mặt tích cực và tiêu cực. Khi trình độ xã hội hóa của lực lượng sản xuất đã vượt khỏi giới hạn điều tiết của cơ chế thị trường và độc quyền tư nhân thì tất yếu đòi hỏi phải được bổ sung bằng sự điều tiết của Nhà nước. Cơ chế điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước là sử dụng hợp cả ba cơ chế: thị trường, độc quyền tư nhân và điều tiết của Nhà nước nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực trong cơ chế.