Các trường phái dân tộc học trên thế giới hiện nay?

Hiện nay, trên thế giới có 5 trường phái dân tộc học sau đây:

Trường phái tiến hóa - trường phái tiến bộ, xuất hiện ở châu Âu những thập kỷ 50-60 thế kỷ XIX, đại biểu là các nhà sáng lập: A.Bastian, I.Bacôphen, E.Taylo, L.G.Moocgan. Trường phái này dựa vào học thuyết tiến hóa của Đácuyn và những thành tựu của khoa học tự nhiên để giải thích về sự tiến hóa của các tộc người và lịch sử phát triển nhân loại. Nó thừa nhận tính thống nhất, sự tiến bộ của loài người là một quá trình tự nhiên từ thấp đến cao, sự phát triển của xã hội là do sản xuất vật chất. Trường phái này vẫn còn có nhiều hạn chế như máy móc, chủ nghĩa dân tộc hoặc coi sự phát triển của xã hội theo một đường thẳng liên tục từ đơn giản đến phức tạp.

Trường phái văn hóa lịch sử - trường phái xuất hiện cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX ở Đức và Anh, dựa trên cơ sở thuyết địa lý chủng tộc của nhà địa lý học, dân tộc học người Đức Rátxen (1844-1904). Nó cho rằng sự khuếch tán và môi trường địa lý đóng vai trò quyết định đến sự phát triển văn hóa và xã hội. Theo đó, yếu tố văn hóa là do điều kiện địa lý quyết định; ở những nơi điều kiện địa lý không thuận lợi thì văn hóa sẽ không phát triển, thường bảo lưu văn hóa lạc hậu. Những nơi điều kiện địa lý thuận lợi, văn hóa sẽ phát triển, văn minh hơn. Thực chất những luận điểm trên là cơ sở để biện hộ cho chính sách bành trướng xâm lược của giai cấp tư sản.

Trường phái chức năng - người sáng lập và đứng đầu trường phái này là B.Manilốpxki. Ông cho rằng, nhiệm vụ trước hết của dân tộc học là nghiên cứu chức năng của các hiện tượng văn hóa, nghiên cứu mối liên hệ tương tác và sự chế định lẫn nhau. Phải nghiên cứu văn hóa của mỗi xã hội giống như là một hiện tượng đơn nhất, trong đó tất cả các bộ phận có quan hệ với nhau bằng thực thi những chức năng xác định. Lý thuyết của chức năng luận có đặc điểm là phản phương pháp lịch sử một cách cực đoan. Nó được sử dụng rộng rãi ở nước Anh cho mục đích điều hành các xã hội thuộc địa của chế độ thực dân.

Trường phái tâm lý chủng tộc hình thành và phát triển từ sau thế chiến thứ hai ở Mỹ, cơ sở phương pháp luận dựa vào “Thuyết Fơrớt” trong tâm lý học và trường phái “Văn hóa lịch sử” của dân tộc học Đức. Trường phái này cho rằng, yếu tố quyết định đời sống xã hội là ở tâm lý con người; mỗi con người, mỗi dân tộc có một tâm lý khác nhau; kẻ nghèo suy nghĩ theo đầu óc người nghèo; chỉ có người giàu và dân tộc văn minh mới khai hóa cho kẻ nghèo được để phát triển… Đây là một quan điểm hết sức phản động, phục vụ cho lối sống Mỹ, ca ngợi mô hình “văn hóa” và “dân chủ” kiểu Mỹ.

Trường phái dân tộc học mác xít. C.Mác và Ph. Ăngghen đã đặt nền móng cho việc nghiên cứu các vấn đề dân tộc và quan hệ dân tộc theo phương pháp luận mác xít. Khác biệt căn bản trong nghiên cứu dân tộc học mác xít với các trường phái khác là ở chỗ gắn liền vấn đề dân tộc với vấn đề giai cấp, quan hệ tộc người với quan hệ xã hội, quan hệ giai cấp. V.I.Lênin là người đã kế thừa và phát triển xuất sắc những quan điểm dân tộc học của C.Mác và Ph.Ăngghen. Ông đã nghiên cứu và giải quyết các vấn đề dân tộc theo tinh thần thực hiện quyền bình đẳng, quyền tự quyết và quyền liên hợp của các dân tộc theo lập trường của giai cấp công nhân.

Sau Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917, dân tộc học mác xít phát triển mạnh mẽ và trường phái dân tộc học Xôviết ra đời. Nền dân tộc học Xôviết đã đạt được nhiều thành tựu trong nghiên cứu các vấn đề lý luận dân tộc học với những tên tuổi tiêu biểu như: A.Guberơ, P.Tônxtốp, N.Trêbốcxarốp, I.U.Brômlây... Các tư tưởng của trường phái này đã có ảnh hưởng lớn đến khuynh hướng phát triển của ngành Dân tộc học Việt Nam.