Bản chất dân chủ của Đảng được chế định ngay từ trong nguyên tắc tập trung dân chủ

Từ khi ra đời đến nay, ĐCS Việt Nam luôn tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ - nguyên tắc cơ bản nhất - trong tổ chức và sinh hoạt của mình. Thực hiện nguyên tắc này, bảo đảm cho việc thực thi dân chủ trong Đảng và ở ngoài xã hội ngày càng tốt hơn. Dân chủ là thuộc tính bắt buộc, chế định mọi tổ chức và sinh hoạt của Đảng. Như vậy, bản chất của ĐCS Việt Nam là dân chủ.

Tập trung và dân chủ trong Đảng ta là một chỉnh thể, không thể tách rời. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: tập trung và dân chủ phải “luôn luôn đi đôi với nhau”. Như vậy, nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt của ĐCS Việt Nam, phần dân chủ và phần tập trung đã hòa quyện hữu cơ, khăng khít với nhau, là “hai của một”, đúc liền khối trong một nguyên tắc. Có thể nói rằng, hàm lượng dân chủ trong hoạt động của ĐCS càng cao bao nhiêu thì tập trung càng đúng đắn bấy nhiêu và tập trung đúng đắn hay không đúng đắn, đúng đắn đến mức độ nào thì phản ánh mức độ, chất lượng của dân chủ ở trong Đảng. Hiện nay, một số đảng viên hiểu sai (hoặc cố tình hiểu sai) về tính dân chủ trong nguyên tắc này để có những hành động sai trái. Họ viết những cái gọi là hồi ký, ý kiến, kiến nghị, tâm thư,… tung lên mạng internet hoặc truyền bá trong nhân dân những bản photocoppy chứa đựng những nội dung trái với cương lĩnh, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật Nhà nước. Nên nhớ, nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng đã nêu rõ rằng, nghị quyết của các cơ quan lãnh đạo của Đảng chỉ có giá trị thi hành khi có hơn một nửa số thành viên trong cơ quan đó tán thành; trước khi biểu quyết, mỗi thành viên được phát biểu ý kiến; đảng viên có ý kiến thuộc về thiểu số được quyền bảo lưu và báo cáo cấp ủy cấp trên cho đến Đại hội đại biểu toàn quốc, song phải chấp hành nghiêm chỉnh nghị quyết, không được truyền bá ý kiến trái với nghị quyết của Đảng. Như vậy, những hành động trên của họ đã không tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, vi phạm kỷ luật đảng và vô hình trung đã từ bỏ quyền dân chủ thực sự của mình. Là đảng viên mà vi phạm nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt Đảng nhất định phải bị xử lý kỷ luật Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói rằng, trong Đảng, mỗi đảng viên có quyền tự do thảo luận dân chủ để tìm chân lý; khi đã thông qua nghị quyết thì quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền phục tùng chân lý, mà chân lý là những gì có lợi cho Tổ quốc, có lợi cho nhân dân.