QUAN ĐIỂM CỦA V.I. LÊ NIN VỀ VĂN HÓA DÂN TỘC

          Văn hóa hiểu theo nghĩa chung nhất là những giá trị được sáng tạo bởi con người, đáp ứng nhu cầu về vật chất và tinh thần của con người. Nền văn hóa lại là một tập hợp các thiết chế xã hội và một tập hợp cơ chế, phương tiện, cách thức được con người sử dụng để sáng tạo và hưởng thụ các giá trị văn hóa. Có những giá trị văn hóa toàn nhân loại nhưng trước hết, văn hóa bao giờ cũng gắn với một dân tộc, là đặc trưng nổi bật và bền vững của dân tộc. Văn hóa là nền tảng tinh thần của dân tộc, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững của mỗi dân tộc. Kế thừa quan điểm của C.Mác, Ph.Ăngghen về văn hóa, V.I.Lênin xem xét văn hóa như một hệ thống giá trị vật chất và tinh thần gắn liền với sự tiến hóa của lịch sử, sự phát triển chung của tiến bộ xã hội. Trong bối cảnh lịch sử mới những năm đầu thế kỷ XX và điều kiện cụ thể của nước Nga lúc bấy giờ, quan điểm của V.I.Lênin về văn hóa được thể hiện sâu sắc, toàn diện trên nhiều phương diện vừa có tính lịch sử, tính kế thừa, tính giai cấp, tính dân tộc, tính nhân loại.

          Theo V.I.Lênin, mỗi dân tộc có một nền văn hóa đặc trưng, tạo nên cốt cách, bản sắc của dân tộc đó. Văn hóa mang tính chất dân tộc, bởi xét cho cùng, văn hóa chưa bao giờ là vấn đề tự thân. Văn hóa bao giờ cũng thuộc phạm trù song đề: văn hóa và kinh tế; văn hóa và chính trị - tư tưởng; văn hóa và tín ngưỡng tôn giáo, văn hóa và dân tộc... Văn hóa dân tộc là một thuộc tính đặc trưng của văn hóa, phản ánh mối quan hệ giữa văn hóa và dân tộc, thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc bao hàm trong đó những giá trị tinh hoa văn hóa nhân loại đã được dân tộc hóa. V.I.Lênin khẳng định: “Đối với người mácxít, vấn đề khẩu hiệu văn hóa dân tộc có một ý nghĩa to lớn chẳng những vì nó xác định nội dung tư tưởng của toàn bộ công tác tuyên truyền và cổ động của chúng ta về vấn đề dân tộc, mà còn vì toàn bộ các cương lĩnh về tự trọng dân tộc, về văn hóa trứ danh đều dựa trên khẩu hiệu đó”.

          Văn hóa, bản sắc văn hóa là vấn đề cốt lõi của mọi dân tộc, liên quan trực tiếp đến tính đặc thù, tính bền vững, tính đa dạng, phong phú về đời sống tinh thần xã hội của mỗi dân tộc. Hơn thế nữa, văn hóa là một đặc trưng, tiêu chí để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác, là một nhân tố quy định đến sức mạnh nội sinh, sự trường tồn và phát triển dân tộc. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Nga, V.I.Lênin kiên quyết chống lại những lời nói văn hóa trống rỗng theo kiểu vô chính phủ, tách rời văn hóa với dân tộc. Người phê phán sâu sắc quan điểm văn hóa nằm ngoài dân tộc, phê phán thuyết hư vô dân tộc. Bàn về thuộc tính dân tộc của văn hóa, V.I.Lênin luôn gắn tổ quốc với hoàn cảnh chính trị, văn hóa, xã hội. V.I.Lênin nhấn mạnh: “…là một nhân tố mạnh mẽ nhất trong cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản... Giai cấp vô sản không thể có thái độ thờ ơ và lãnh đạm đối với những điều kiện chính trị, xã hội và văn hóa của cuộc đấu tranh của mình, do đó cũng không thể thờ ơ đối với vận mệnh của đất nước mình”.

          V.I.Lênin khẳng định trong mỗi quốc gia dân tộc, khi xã hội còn phân chia giai cấp thì văn hóa mang tính giai cấp sâu sắc. Văn hóa phản ánh rõ nét cơ cấu xã hội giai cấp của xã hội ở một thời kỳ lịch sử nhất định. Văn hóa trong xã hội có giai cấp bao giờ cũng mang tính giai cấp. V.I.Lênin viết: “Mỗi nền văn hóa dân tộc đều có những thành phần, thậm chí không phát triển, của một nền văn hóa dân chủ và xã hội chủ nghĩa, vì trong mỗi dân tộc đều có quần chúng lao động và bị bóc lột mà điều kiện sinh sống của họ nhất định phải sản sinh ra một hệ tư tưởng dân chủ và xã hội chủ nghĩa”.

          Về tính giai cấp của các nền văn hóa, trong những năm trước Cách mạng Tháng Mười Nga, V.I.Lênin đã nêu quan điểm về hai dòng văn hóa tồn tại trong lòng xã hội tư bản đó là văn hóa tư sản của giai cấp tư sản thống trị và những yếu tố văn hóa dân chủ và xã hội chủ nghĩa của giai cấp công nhân và quần chúng lao động bị áp bức. Người nhiều lần nhấn mạnh rằng, mỗi một nền văn hóa đều có những yếu tố mặc dù không phát triển một nền văn hóa dân chủ và xã hội chủ nghĩa nhưng trong mỗi dân tộc cũng có một nền văn hóa của bọn phản động và thầy tu không phải dưới dạng chỉ là những yếu tố, “mà phải dưới dạng một nền văn hóa thống trị.